Varant Sözlük

Basit Kaldıraç

Kaldıraç, bir varantın ne ölçüde dayanak varlığına paralel olarak hareket ettiğini gösterir. Bir varantın basit kaldıraç oranı, dayanak varlığın fiyatının varantın fiyatına bölünüp (dönüşüm oranı ile düzeltilmiş şekilde) hesaplanabilir. Varant analizinde basit kaldıraçtan çok "esneklik" veya "omega" olarak da bilinen etkin kaldıraç kullanılır.

Başa Baş Noktası

Yatırımcının kâr elde edeceği noktayı göstermektedir. İşlem maliyetleri dikkate alınmamaktadır.

Başa baş Varant

Dayanak varlığın fiyatı, kullanım fiyatına eşit veya çok yakındır.

Beklenen Oynaklık

Genellikle opsiyonun kalan vadesine tekabül eden gelecekteki belirli bir süre içinde varantın dayanak varlığına ilişkin olarak piyasada beklenen dalgalanma aralığı.

Bermuda Tipi Varantlar

Belirli bir dönemde veya belirli tarihlerde, önceden belirlenmiş koşullara bağlı olarak işlem gören varantlar. Bu tür varantlar, belirli günlerde veya önceden belirlenmiş koşulların gerçekleşmesiyle erken veya otomatik olarak sona erebilir.

Cari Kaldıraç

Cari kaldıraç, dayanak varlık fiyatının yüzde 1 artması veya azalması halinde varant fiyatındaki düşüşün veya artışın yüzde cinsinden ifadesidir. Burada, sabit bir ücretin alındığı varsayılmaktadır.

Dayanak Varlık

Varantın dayandığı (endeksli olduğu) finansal varlık anlamındadır; örneğin hisse senedi veya hisse senedi endeksi (BIST-30 gibi).

Delta

Dayanak varlıktaki 1 TL'lik değişime karşılık varant fiyatındaki dönüşüm oranına göre düzeltilmiş değersel değişimi gösterir. Delta, satım varantlarında eksi işareti ile gösterilmektedir (negatiftir), çünkü dayanak varlığın fiyatı düştükçe satım varantının değeri artmaktadır. Delta alım varantlarında 0 ile 1 arasında değişirken, satım varanlarında 0 ile -1 arasındadır. Varantın fiili kaldıraç etkisi, delta ve basit kaldıraç kullanılmak koşulu ile hesaplanabilir.

Düello Varantlar

İki dayanak varlığın performansını birbiriyle karşılaştıran ve yatırımcılara daha fazla esneklik sunan varantlar.

Döviz Varantları

Bir döviz çiftine (örneğin, USD/TRY, EUR/USD) dayalı olarak işlem gören ve yatırımcılara döviz kurlarının gelecekteki hareketlerinden faydalanma imkanı sunan türev ürünler.

Endeks Varantı

Bir finansal endekse (örneğin, BIST 100) dayalı olarak işlem gören ve yatırımcılara endeksin değerinin artışı veya azalışı üzerinden getiri sağlama imkanı sunan türev ürün.

EUR/TRY Varantı

Euro ve Türk Lirası arasındaki döviz kuru üzerine yapılan varant işlemleri.

EUR/USD Varantı

Euro ve Amerikan Doları arasındaki döviz kuru üzerine yapılan varant işlemleri.

Faiz Seviyesi

Bir ülkenin para politikasını ve ekonomik koşullarını yansıtan, borç verme veya borç alma işlemlerinde uygulanan faiz oranlarının genel düzeyi. Faiz seviyesi, ekonomik kararlar ve finansal piyasalardaki faaliyetler üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

Fiziki (Kaydi) Teslimat

Varantın koşullarında gerekli düzenlemeler yapılmışsa alım varantı sahibinin kullanım fiyatını ödeyerek hisseleri ihraççıdan fiziki olarak teslim almasıdır. Günümüzde kaydi sistem kullanıldığı için, kullanım fiyatını ödemek kaydıyla, yatırımcının hesabına ilgili dayanak varlık alacak olarak kaydedilir. Satım varantlarında yatırımcı hisseyi kullanım fiyatı karşılığında ihraççıya teslim eder. Satım varantının sahibi, dayanak varlığı ilgili koşullara uygun şekilde kullanım fiyatından satma hakkında sahiptir. Fiziki teslimatın karşıtı nakit uzlaşmadır.

Gama

Dayanak varlığın fiyatı değiştiğinde deltada meydana gelen değişikliği gösterir. Dayanak varlık fiyatının değişmesi halinde delta da değişecektir. Alım varantlarında dayanak varlığın fiyatı arttıkça delta değeri de artarken, dayanak varlığın fiyatı azaldıkça delta değeri de azalmaktadır. Öte yandan satım varantlarında ise dayanak varlığın fiyatı düştükçe deltanın değeri artar, dayanak varlığın fiyatı arttıkça deltanın değeri azalır.

GBP/USD Varantı

İngiliz Sterlini ve Amerikan Doları arasındaki döviz kuru üzerine yapılan varant işlemleri.

Gümüş Varantı

Gümüş fiyatına dayalı olarak işlem gören ve yatırımcılara gümüşün gelecekteki fiyat hareketlerinden faydalanma imkanı sunan türev ürün.

İçsel Değer

Varantın belirli bir zamanda kullanıldığındaki güncel değeri parite olarak da bilinmektedir. Bu değer, dayanak varlığın spot fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki dönüşüm oranıyla düzeltilmiş farkına eşittir. İçsel değeri negatif bir değer olamaz.

İçsel Değer Üzerine Prim

Bir alım varantını kullanarak dayanak varlığı edinmenin, dayanak varlığı doğrudan satın almaya göre ne kadar daha pahalıya mal olacağını gösteren tutardır. Bir satım varantı için ise, satım varantının kullanılmasıyla dayanak varlığın açığa satışından elde edilen gelirin, doğrudan dayanak varlığın açığa satışından elde edilen gelirlerden ne kadar daha az olduğunu gösteren tutardır.

İçsel Değer Üzerine Prim (Yüzdesel)

Varantlar için yüzdesel prim hesaplamanın formülü aşağıdaki gibidir:

İçsel Değer Üzerine Prim (Yıllık)

Varantın vadesine olan uzaklığı, içsel değer üzerine ödenen prim seviyesini etkilemektedir. Karşılaştırma yapabilmek bakımından, primler yıllık bazda hesaplanabilmektedir.

İçsel Oynaklık

Ters işlem yöntemini kullanarak piyasada alım satımı yapılan varant ve opsiyonların fiyatlarına göre tespit edilen volatilite. Piyasada alım satımı yapılan (belirli bir fiyatı olan) varantlarda, varantın fiyatı ve diğer parametrelerini kullanarak ters işlem yöntemi ile hesaplanan oynaklıktır. İçsel oynaklık, varantlar için en önemli göstergelerden bir tanesidir. Bu oynaklıktaki değişimler genellikle alım veya satım varantının fiyatına doğrudan etki eder.

İhraççı

Varantı ihraç eden kuruluş ve varantın temsil ettiği opsiyonun borçlusu.

Karda Varant

Varantın içsel değerinin sıfırdan büyük olduğu duruma denir. Daha açık bir ifadeyle, dayanak varlığın cari fiyatı, alım varantlarında kullanım fiyatının üzerinde, satım varantlarında ise altındadır.

Kırmızı Risk Grubu

Vade sonuna 15 günden fazla ve delta parametresi %10' dan az olan varantlardır. “Yüksek riskli Varantlar’’ varantlar olarak tanımlanabilir. Uyarı: Vadeye kalan gün sayısı 15 günden kısa olan varantlar delta değeri ne olursa olsun kırmızı sembol “Yüksek riskli” grubunda yer alır.

Kullanım

(Amerikan tipi varantlar için) varantın sağladığı hakkın kullanılması. Varantın vade tarihinden önce kullanılması halinde yazılı bir kullanım bildiriminin verilmesi gerekmektedir. Vade tarihine kadar elde tutulan varantlar vade sonunda otomatik olarak kullanılacak ve yatırımcılarına nakit uzlaşı tutarı ödenecektir.

Kullanım Fiyatı

Varantın dayanak varlığı niteliğindeki finansal aracın satın alınabileceği (alım varantları) veya satılabileceği (satım varantları) ve nakit uzlaşı tutarının hesaplanmasına esas teşkil edecek fiyat.

Kullanım (Dönüşüm) Oranı

Bu oran, varant yatırımcısının elinde tuttuğu varant başına kaç adet dayanak varlık satma veya alma hakkına sahip olduğunu gösterir.

Kuruş Varant

Kuruş varantları vadesine az gün kalmış çok zararda varantlardır. Zararda tabir edilen varantlar içsel değeri olmayan, dayanak varlık fiyatının kullanım fiyatından uzakta olduğu varantlardır. Kuruş varantın da vade günü karda olma ihtimali çok düşüktür. Bu tür varantlar vade sonunda genellikle değersiz yani ‘0’ değerle itfa olurlar.

Makas (Alım-Satım Makası)

Bir varantın alış fiyatı ile satış fiyatı arasındaki fark. Makas yüzde olarak veya para birimi cinsinden ifade edilebilir. Varantların makaslarını karşılaştırmak için birbirleriyle kıyaslanabilir nitelikte olması gerekmektedir; örneğin aynı dönüşüm oranına sahip olmalıdırlar.

Nakit Uzlaşma

İhraç koşullarında dayanak varlığın teslimatı yerine nakit bir uzlaşı yöntemi üzerinde anlaşmaya varılabilir. Bu gibi durumlarda ödenen tutar dayanak varlığın spot fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki farka (dönüşüm oranına göre düzeltilmiş) karşılık gelmektedir. Bu uygulama şu an için BIST'de işlem gören varantlar için standart bir uygulamadır.

Omega (Etkin Kaldıraç / Esneklik)

Esneklik olarak da adlandırılan omega, hesaplanmasına deltanın da dahil olması sebebiyle "rafine edilmiş" kaldıraç olarak adlandırılmaktadır. Omega, dayanak varlık fiyatındaki yüzde birlik değişime karşılık varant fiyatındaki yüzdesel değişimi göstermektedir. Satım varantlarında delatnın negatif olması nedeni ile omega da negatif olmaktadır.

Oynaklık (Volatilite)

Oynaklık, belirli bir zaman dilimi içerisinde, örneğin bir yıl içerisinde, dayanak varlık fiyatındaki dalgalanma aralığını ölçmektedir.

Opsiyon

Belli bir vadeye kadar (veya belirli bir vadede), belli miktardaki dayanak varlığı, belli bir fiyattan (kullanım fiyatı) alma ya da satma hakkını, belli bir prim karşılığında opsiyonu alan tarafa veren ancak bunu zorunlu tutmayan sözleşme biçimidir. Öte yandan opsiyonlar, satan tarafı (keşidecisini) alan tarafından talep edilmesi halinde satmaya zorunlu tutar.

Pamuk Varantı

Pamuk fiyatına dayalı olarak işlem gören ve yatırımcılara pamuğun gelecekteki fiyat hareketlerinden faydalanma imkanı sunan türev ürün.

Parite

Varantın içsel değerinin diğer adı paritedir.

Parite ile İlgili Göstergeler

İçsel değere dayalı varant göstergeleri için genel terime verilen addır. (örneğin başa baş noktası, ücretler)

Pergel Stratejisi (Straddle)

Aynı dayanağa sahip, kullanım fiyatı ve vadesi aynı olan alım ve satım varantlarının aynı anda satın alınması. Amaç, oynaklıktaki bir artıştan ve/veya dayanak varlığın önemli fiyat değişikliklerinden yararlanmaktadır.

Petrol Varantı

Petrol fiyatına dayalı olarak işlem gören ve yatırımcılara petrolün gelecekteki fiyat hareketlerinden faydalanma imkanı sunan türev ürün.

Riskten Korunma (Hedging)

Menkul kıymetler pozisyonlarındaki riskin, ikinci bir karşı işlem aracılığı ile sınırlanması. Örneğin satım varantları bir menkul kıymetler portföyünü olası değer kaybına karşı korumak için kullanılır.

Rho

Varantların taşıma maliyetlerindeki (faiz oranı ve temettü) değişikliklere karşı ne kadar hassas olduğunu belirten bir göstergedir.

Satım Varantı

Yatırımcısına belirli bir vadede (Avrupa tipi) veya vadeden önceki dönem boyunca (Amerikan tipi) belirli bir fiyattan belirli bir dönüşüm oranına bağlı olarak dayanak varlığı satma hakkı veren varant. Nakit uzlaşmalı satım varanti sahibi referans fiyat ile kullanım fiyatı arasındaki farkı nakit olarak tahsil etme hakkını elde tutar.

Satım Varantı Almak

Dayanağın fiyatında bir düşüş olacağı beklentisi ile satım varantı satın alınması. "Satım varantında uzun olmak" olarak da adlandırılır.

Satış Fiyatı

Finansal bir aracın satış fiyatıdır. İhraççı veya piyasa yapıcı bu fiyattan satış yapacaktır. Yatırımcının piyasa yapıcıdan alış yapabildiği fiyat.

Sepet

Sepet varantları için dayanak varlık teşkil eden BIST-30 endeksi içeriğindeki hisselerden oluşan sepet.

Tarihsel (Geçmiş) Oynaklık

Geçmişte belirli bir dönemde varantın dayanak varlık fiyatındaki dalgalanma aralığı.

Taşıma Maliyeti

Finans maliyeti, depo maliyeti ve sigorta maliyetinin toplamını yansıtır. Finansal araçlarda vadeli fiyatın hesaplanmasında taşıma maliyeti olarak sadece faiz maliyeti dikkate alınır.

Teta

Zamanın varantların fiyatı üzerindeki etkisini gösteren bir göstergedir. Teta, vade tarihi yaklaştıkça varantın fiyatının ne ölçüde değiştiğini gösterir. Bir başka deyişle, varantın zamansal değerindeki kaybı ölçer. Teta, yüzde olarak veya mutlak değer şekilde ifade edilebilir ve haftalık veya günlük olabilecek bir zaman birimiyle tamamlanır. Haftalık (bir hafta 5 çalışma günü değil 7 gün olarak hesaplanmaktadır) tetanın yüzde -1,12 olması halinde varant, bir hafta içerisinde yüzde 1,12 değer kaybeder.

Turbo Varantlar

Kısa vadeli varantlar arasında yer alan ve dayanak varlığın performansını belirli bir kaldıraç etkisiyle takip eden türev ürünler.

USD/TRY Varantı

Amerikan Doları ve Türk Lirası arasındaki döviz kuru üzerine yapılan varant işlemleri.

Vade

Varantın süresi. Varantın koşullarında bu süre belirtilir. Opsiyon (ya da hak) bu vade tarihinde sona erecektir.

Varant

Menkul kıymetleştirilmiş opsiyonlar için kullanılan uluslararası ortak terim.

Vega

Varantların oynaklıktaki değişimlere duyarlılığını gösteren bir göstergedir. Vega, mutlak değer veya yüzde olarak ifade edilebilir.

Yayılma Varantları

İki farklı varantın birlikte kullanıldığı ve dayanak varlığın performansına göre farklı getiri potansiyelleri sunan varantlar.

Zaman Değeri (Zamansal Değer)

Zaman değeri, cari varant fiyatı ile içsel değer arasındaki farktır. Zaman değeri varantı yatırımının doğrudan dayanak varlığa yatırıma nazaran sahip olduğu avantajların (kaldıraç etkisi) bedeli olarak yorumlanmalıdır. Varant yatırımcıları, dayanak varlığı satın alan yatırımcılara nazaran daha düşük bedel ödemek zorunda olduğundan, zaman değeri likidite avantajına dayanmaktadır. İçsel değeri sıfır olan (zararda) varantın değeri yalnızca zaman değerinden oluşmaktadır.

Zararda Varant

Varantın içsel değere sahip olmadığı bir durumu ifade eder. Bunun anlamı şudur; dayanağın cari fiyatı, alım varantlarında kullanım fiyatının altında, satım varantlarında üzerindedir.